Około godziny 17.00 usłyszeliśmy z odbiornika przestrojonego na częstotliwość używaną przez milicję w Trójmieście rozkaz: „Wszyscy zjeżdżać do bazy. Zatrzymanych pozostawić – obojętnie gdzie. Wszyscy wracać do bazy”. Od tego momentu prowadziliśmy regularny nasłuch nagrywany na magnetofon. Około godziny 19.00 zaczęliśmy odbierać meldunki nadawane do „bazy” przez jednostki milicyjne o kryptonimach: Karpaty, Rysy, Himalaje, Tatry, Pieniny… Po 22.00 „baza” zarządziła: „Zbiórka na ulicy Kartuskiej”. W międzyczasie nadjechała od strony Gdyni kolumna bud milicyjnych. Było ich około 60. Równocześnie jedna z komórek związkowych ze Słupska przekazała informację o posuwaniu się w kierunku Gdańska dużej kolumny ZOMO (Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej). Fakt przejazdu tej kolumny potwierdził przygodny taksówkarz, który dotarł z tą informacją do stoczni. Około godziny 23.00 do budynku Zarządu Regionu przyjechał Konrad Marusczyk, wiceprzewodniczący regionu z informacją, że dzwonił do wojewody, ale go nie zastał. Zadzwonił wiec do wojewódzkiego komendanta MO pułkownika Jerzego Andrzejewskiego i spytał, dlaczego na mieście jest tyle milicji. Komendant oświadczył, że prowadzona jest akcja „trzy pierścienie”. Wtedy miał zapytać: który pierścień jest dla „Solidarności”? Odpowiedzi nie otrzymał. 

Około północy zaczęliśmy nadawać teleksem informację do innych regionów o wyłączeniu telefonów. Z trzech działających teleksów pracował już tylko jeden. 

Gdańsk, 12 grudnia 

Około godz. 23.00 nadeszła wiadomość o próbach aresztowań ludzi z kręgu Ruchu Młodej Polski. Odcinano stopniowo połączenia telefoniczne i teleksowe. Stacje benzynowe informowały o zakazie sprzedaży benzyny. Czuliśmy, że wokół nas dzieje się coś niezwykłego. Dziennikarze obserwujący obrady spekulowali na ten temat. Komisja Krajowa chciała jednak za wszelką cenę zakończyć posiedzenie. Było późno. Po podjęciu i przegłosowaniu zasadniczej uchwały określającej stanowisko Związku wobec sytuacji w kraju wszystkie tematy już skracano. Nie zrobiły na obecnych wrażenia kuluarowe informacje o koncentracji sił milicyjnych ani oficjalnie odczytany list prymasa Józefa Glempa do Wałęsy, apelujący o umiar i cierpliwość. Około godz. 24.00, kończąc obrady, Wałęsa poinformował o przerwaniu łączności oraz o zatrzymaniach. Nie wydał jednak żadnych poleceń. Wszyscy ruszyli do wyjścia. Stocznia nie była zablokowana. Większość członków krajówki dotarła do swoich hoteli. Część udała się bezpośrednio samochodami do swoich regionów, niektórzy poszli na dworzec kolejowy. Wraz z kolegami udaliśmy się fiatem do siedziby Zarządu Regionu i Komisji Krajowej. Było tu kilkanaście osób pozostałych na normalnych nocnych dyżurach. Mnożyły się doniesienia o kolejnych aresztowaniach w mieście. […] 

[…] pod budynek regionu zajechały budy milicyjne, z których wysypali się ZOMO-wcy i obstawili gmach. Włączyliśmy reflektor teatralny na balkonie, którym oświetliliśmy atakujących oraz głośniki. Ktoś z naszych wołał na całą dzielnicę: „Polacy! Jesteśmy atakowani przez milicję! Wzywamy pomocy!”. 

Trwało to krótko; odcięto nam dopływ prądu. Wezwanie powtarzaliśmy przez ręczną tubę. Za chwilę na górze było niebiesko od mundurów milicyjnych. Nie stawialiśmy oporu. Zabrano nam dowody osobiste. Któryś z towarzyszących milicji cywili oznajmił, że od północy obowiązuje w Polsce stan wojenny, a władzę przejęło wojsko. Sprowadzono nas na dół i załadowano do budy stojącej przed budynkiem. Zawieziono nas na komisariat MO w Pruszczu Gdańskim. 

Gdańsk, 12/13 grudnia

Tuż po dziewiątej rano, w niedzielę 13 grudnia 1981 r., przed wejściem do Teatru Dramatycznego zaczęli gromadzić się uczestnicy Kongresu. Drzwi były zamknięte, w hallu widać było umundurowanych i cywilnych funkcjonariuszy. Nikogo nie wpuszczono do środka i poinformowano jedynie przez zamknięte drzwi, że Kongres został rozwiązany, a na pytania o pozostawione w środku materiały odpowiedziano, że wszystkie zostały zabrane w nocy. 

Na drzwiach wisiał skreślony mazakiem na kawałku bristolu: „Na mocy prezydenta m.st. Warszawy Kongres Kultury został rozwiązany”. Wkrótce jednak pod drzwiami Teatru pojawił się przewodniczący Kongresu prof. Jan Białostocki powiadamiając zgromadzonych, że minister kultury Józef Tejchma informując go oficjalnie o wprowadzeniu stanu wojennego kilkakrotnie podkreślił fakt zawieszenia obrad, a nie rozwiązania Kongresu. Na tej podstawie członek sekretariatu Kongresu, Andrzej Jarecki, dokonał odpowiedniej poprawki napisu.

Warszawa, 13 grudnia

W obliczu zaistniałej sytuacji stanu wojennego, która ostatecznie zerwała dialog między społeczeństwem a władzą, wnosimy stanowczy i gorący protest przeciw pozbawieniu wolności naszych kolegów, czołowych przedstawicieli kultury polskiej. Jak nam dotąd wiadomo, znajdują się wśród nich: Halina Mikołajska, Klemens Szaniawski, Andrzej Kijowski, Andrzej Szczypiorski, Zbigniew Kubikowski, Jerzy Jedlicki, Roman Zimand, Jerzy Markuszewski. Nie istnieją żadne racje, które by usprawiedliwiały tego rodzaju akcję. Za podobnie bezzasadne uważamyaresztowanie czołowych działaczy „Solidarności”. Żądamy natychmiastowego zwolnienia wszystkich internowanych i publicznego przeproszenia ich za ten bezprzykładny w naszej historii fakt. 

Warszawa, 13 grudnia

Około 4.00 w nocy wprowadzono nas do pokoju-świetlicy. Stoły ustawione w podkowę, na ścianach zdjęcia z życia milicji i ORMO (Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej) na terenie województwa gdańskiego oraz powiatu Pruszcz Gdański. Sztandary. Przy drzwiach stał jeden milicjant, a za stołami siedziało dwóch. W rogu telewizor. Byliśmy bardzo zmęczeni, czas się dłużył. Położyłem głowę na stole i zasnąłem. Budziłem się co chwila. Ciągle wywoływali nas na przesłuchania. Każdy wracający szczegółowo opowiadał, czego chcieli i o co pytali. Wkrótce zorientowaliśmy się, że spisują tylko dane personalne i pytają, co się robiło w biurze Zarządu Regionu. Zaczęliśmy nawiązywać pierwsze kontakty z pilnującymi nas milicjantami. Potwierdzili, że o północy ogłoszono stan wojenny. Co dalej – nie wiadomo. 

13 grudnia 

Siedzieliśmy znów w naszej świetlicy. O godz. 11.00 włączyliśmy telewizor. Spiker w mundurze zapowiedział przemówienie gen. Wojciecha Jaruzelskiego – przewodniczącego Wojskowej Rady Ocalenia (WRON). Najpierw był hymn, potem „pełne troski i goryczy” słowa o proklamowaniu stanu wojennego. Po Jaruzelskim była przerwa, program wznowiono o godz. 14.20. Dwaj s…syni z dziennika w mundurach z odznakami „Wzorowy żołnierz” czytali na przemian rozporządzenia szczegółowe. […] Wojna, stan wojenny, tylko kto tu jest wrogiem – czy my, bezbronni, czy załogi zakładów pracy, społeczeństwo? 

13 grudnia

Około 2.00 w nocy w pokoju hotelu „Grand” w Sopocie, gdzie nocowałem, zadzwonił telefon z informacją: „milicja”. Wyjrzałem przez okno wychodzące na front budynku. Ujrzałem scenę z filmu: padający śnieg, drzewa, gęsty kordon milicji, a na podjeździe rząd polowych samochodów wojskowych i milicyjnych bud. Koledzy, myjący okna wychodzące na plażę, widzieli kordony milicji ciągnące się aż do morza, ubrane w surrealistyczne kostiumy z hełmami i tarczami. Milicja była również w całym budynku. Do mojego pokoju weszli po pół godzinie wraz z dwoma cywilami. Po sprawdzeniu dowodów każdego z nas skuwano kajdankami i wyprowadzano w asyście dwóch ZOMO-wców. Budy stały przy samych schodach. Wszyscy z krajówki, których widziałem, byli skuci, reszta – nie. w budzie posadzono nas pięciu w ten sposób, że obok każdego z nas siedziało dwóch milicjantów. Nie przedstawiono nam ani nakazu internowania, ani też aresztowania. Zresztą nikt z nas o to nie pytał, gdyż zdawaliśmy sobie sprawę z tego, co się dzieje. 

Przewieziono nas do koszar ZOMO w Gdańsku przy ulicy Kartuskiej. Tam sprowadzono nas do Sali w piwnicy. Stało tam już kilkanaście osób: Rulewski, Sobieraj, ktoś z Radomia… Co chwilę dowożono nowe transporty.

Sopot-Gdańsk, 13 grudnia

Po północy wracam z krajówki do domu. W drodze zastanawiam się, czy gdzieś nie zniknąć. Zadaję sobie jednak pytanie – dlaczego się boję? Ostatecznie posiedzę sobie najwyżej po raz pierwszy przez 48 godzin w areszcie. Z pewnością chodzi o postraszenie ludzi związanych ze Związkiem. W końcu nie można rządzić tym społeczeństwem bez słuchania jego głosu. Do końca przełamuję się, nie widząc po drodze jakiegoś specjalnego ruchu milicji. W domu mamy gości. Już jednak śpią. Ze spokojem zjadam więc spóźnioną kolację. Po dwóch dniach przysłuchiwania się obradom krajówki jestem bardzo zmęczony. Zasypiam natychmiast. Budzi mnie dzwonek u drzwi. Na pytanie – kto tam? Słyszę: milicja. Rzeczywiście, przez wziernik widzę trzech mundurowych i jednego cywila. Odsyłam ich do rana. Od razu próbują wyważyć drzwi. Otwieram. Wpadają do przedpokoju i ciasno mnie otaczają. Najpierw są agresywni, później trochę się uspokajają. Żądam nakazu aresztowania; w odpowiedzi cywil, który, jak się zorientowałem, jest szefem całej tej akcji mówi mi, że zatrzymany jestem na podstawie jakiegoś nieznanego art. 42. Precyzuje przy tym, że nie jestem aresztowany, ale internowany. Pokazuje mi decyzję o internowaniu. Czytam w niej, że mam być w Strzebielinku lub w Czarnem. Ubieram się, łykam trochę mleka, żona daje mi kawałek chleba, szczoteczkę i pastę do zębów. Wszystko inne cywil każe zostawić. Zegarek wsuwam jednak do kieszeni. Przerażone dzieci i żona patrzą, jak mnie wyprowadzają. 

Gdańs, 13 grudnia

Wieźli mnie samego w zimnej „nysce”, najpierw przez miasto, po drodze minęliśmy siedzibę regionu – stało tam pełno milicjantów – potem skręciliśmy na Słowackiego. Odruchowo spojrzałem na zegarek – dochodziła 4.00. podczas jazdy młody milicjant próbował nawiązać rozmowę. Miałem wrażenie, że jedziemy na lotnisko. Odprężyłem się, gdy zjeżdżaliśmy na obwodnicę trójmiejską. Myślałem, że jedziemy do Wejherowa. Zostaje ono jednak z boku, wjechaliśmy w jakieś lasy, przy drodze mignęła nazwa Piaśnica. Po dwóch godzinach jazdy, z błądzeniem, zakopywaniem się w śniegu, podjechaliśmy pod wysoki mur. Przy wejściu napis: Zakład Karny Oddział Zewnętrzny Więzienia w Wejherowie w Strzebielinku. Dookoła wysoki szary mur, na rogach wieżyczki strażnicze, reflektory, karabiny. Mój „opiekun” prowadzi mnie do jakiejś sali. Robią mi zdjęcia z trzech stron, biorą odciski wszystkich palców i obu dłoni. Każą mi podpisać. Jestem oszołomiony. Czekając na kolejne wydarzenia, a później zdawanie rzeczy do depozytu (wszystko co tylko miałem przy sobie, w tym też zegarek) spotykam znajome twarze. Nie pamiętam już ,czyje. Wreszcie wyprowadzają na dziedziniec otoczony wysokim ogrodzeniem z siatki, zakończonej rzędami drutów kolczastych. Za siatką 5 parterowych pawilonów, złączonych korytarzem. W oknach kraty. W dyżurce dostaję przydział do swojej celi. 

Gdańsk-Strzebielinek, 13 grudnia

Natychmiast po zatrzymaniu rano 13 grudnia usiłowano mnie przesłuchiwać na Rakowieckiej w sprawie PPN-u. Z góry powiedziałem, że odmawiam odpowiedzi i na tym się właściwie skończyło. Skąd się orientowano? Chyba z podsłuchów. 

Wydaje mi się, że na stałym podsłuchu był Najder. Niekoniecznie tylko podsłuch, obserwacja mieszkania też mogła prowadzić do takich wniosków, często się z nim spotykałem, on mi przekazywał teksty, ja jemu uwagi. Raczej rzadziej u mnie, częściej u niego. Fachowy konspirator powiedziałby, że to było zupełnie bez sensu.

Warszawa, 13 grudnia 

Natychmiast po zatrzymaniu rano 13 grudnia usiłowano mnie przesłuchiwać na Rakowieckiej w sprawie PPN-u. Z góry powiedziałem, że odmawiam odpowiedzi i na tym się właściwie skończyło. Skąd się orientowano? Chyba z podsłuchów.

Wydaje mi się, że na stałym podsłuchu był Najder. Niekoniecznie tylko podsłuch, obserwacja mieszkania też mogła prowadzić do takich wniosków, często się z nim spotykałem, on mi przekazywał teksty, ja jemu uwagi. Raczej rzadziej u mnie, częściej u niego. Fachowy konspirator powiedziałby, że to było zupełnie bez sensu.

Warszawa, 13 grudnia 

Komitet Porozumiewawczy Stowarzyszeń Twórczych i Naukowych zaskoczony wraz z całym narodem nagłym rozwojem wydarzeń, daje wyraz głębokiemu przekonaniu, że drastyczne decyzje zostały podjęte przez władze przed wyczerpaniem wszystkich możliwości dialogu i porozumienia. Stan wojenny nie rozwiąże podstawowych problemów naszego kraju, a wręcz przeciwnie – grozi on pogłębieniem konfliktów i tak dostatecznie ostrych. Teraz – bardziej niż kiedykolwiek indziej – niezbędna jest pełna świadomość tego, iż każda represja, każde zastosowanie przemocy nie tylko zaognia sytuację na dziś, ale też obniża szanse wyjścia z narodowego kryzysu na długie lata.

Warszawa, 14 grudnia 

Pierwszy spacer mieliśmy w poniedziałek. Wyszliśmy wszyscy. Klawisze i ZOMO-wcy wskazali nam okrąg, po którym wolno nam było się poruszać. Mogliśmy biegać, obrzucać się śnieżkami, spacerować – co kto chciał. Nie wolno było tylko zbliżać się do kolegów biegających po przeciwnej stronie placu. Krzyczeliśmy wobec tego do siebie – trochę wymieniając informacje, ale przede wszystkim dodając sobie otuchy. Pilnujący nas ZOMO-wcy udawali, że tego nie słyszą. Widać było, że nie mają jasności dyrektyw, jak się do nas odnosić. 

Strzebielinek, 14 grudnia

2. Niezależnie od trwających nadal starań o charakterze doraźnie interwencyjnym, Prezydium ZG ZASP w sprawach obecnej sytuacji ogólno-teatralnej uważa, że wobec zakazania przedstawień należy kontynuować bieżące próby jak również przygotowywać repertuar godny chwili.

3. W obliczu szczególnych zagrożeń przypominamy o możliwości korzystania z wszelkiej pomocy, wynikającej ze statutowych uprawnień Komisji Socjalno-Bytowej i Funduszu Samopomocy Koleżeńskiej. 

4. Postanowiliśmy również roztoczyć opiekę nad młodzieżą studiującą w szkołach teatralnych i w związku z tym apelujemy do naszych Oddziałów, w tych ośrodkach, w których znajdują się szkoły teatralne, aby w ramach swoich możliwości realizowały to postanowienie.

Warszawa, 15 grudnia

§ 1.

Zawieszam na czas obowiązywania stanu wojennego działalność Związku Artystów Scen Polskich z siedzibą w Warszawie. 

§ 2. 

1.Całość majątku Stowarzyszenia przejmie w zarząd i użytkowanie przedstawiciel wyznaczony przez Ministra Kultury i Sztuki.

2.Wyznaczony przedstawiciel obowiązany jest do czynności związanych ze zwykłym korzystaniem z majątku stowarzyszenia, nie może on dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. 

§ 3.

Zarządzenie wchodzi w życie z dniem podpisania.

Warszawa, 16 grudnia

Nie chcieliśmy stanąć w tym dniu na placu z pustymi rękami. Zdecydowaliśmy się na zrobienie flagi biało-czerwonej. Był to niemały problem techniczny. Janusz w pewnym momencie zdjął swetr i ściągnął swój biały podkoszulek. Wydarliśmy z niego w miarę regularną formę prostokąta i dolną część podkolorowaliśmy na czerwono ogryzkiem kredki znalezionej w szafce po więźniach. Do flagi dowiązaliśmy po obu stronach sznurki, tak, by każdy z naszej 16-tki mógł ją trzymać. Kiedy nastąpiła nasza kolej na spacer, skupiliśmy się w kole, a otwierając je rozwinęliśmy flagę i stanęliśmy w szeregu twarzą do rzędu pawilonów, z których obserwowali nas nasi koledzy. Po minucie ciszy odśpiewaliśmy wraz z kolegami z obu pawilonów hymn i „Boże coś Polskę”.  ZOMO-wcy i klawisze różnie reagowali. Część dyskretnie usunęła się na bok, niektórzy prowokacyjnie świdrowali nas wzrokiem, paląc papierosy i nie reagując na słowa hymnu. Czuliśmy się z każdą zwrotką mocniejsi i oni też to czuli. 

Strzebielinek, 16 grudnia

Wieczory w celi zeszły nam na urządzaniu naszego pomieszczenia. Z listew oderwanych od stołu zbiliśmy krzyż. Chrystusa upletliśmy z pakunkowego konopnego sznura. Poniżej przymocowaliśmy zdjęcie papieża. Pod krzyżem na ścianie zawisła nasza flaga z kawałkiem kiru. O godzinie 21.00 przy otwartych oknach obu zajmowanych przez nas pawilonów wszystkie cele odśpiewały „Wszystkie nasze dzienne sprawy”. Za poległych w Grudniu 1970 odmówiliśmy „Ojcze Nasz”, „Zdrowaś Mario” i „Wieczne Odpoczywanie”. 

Strzebielinek, 16 grudnia

Wieczorem w dzienniku radiowym podano: w kopalni „Wujek” w Katowicach zginęło 7 osób. Zginęli wczoraj, w samą rocznicę Grudnia. Straszne przygnębienie. Nam ta rocznica, tak pamiętna, mająca własne pomniki, wydawała się nietykalna. Była naszą współczesną relikwią. Mając ją w ręce czuliśmy się bezpieczni. I uderzono właśnie tu. Spodziewamy się najgorszego, wkroczenia Rosjan. Wtedy nasz los byłby przesądzony. Wieczorem modlimy się za poległych. Do okna podchodzą wszyscy, także niewierzący. 

Strzebielinek, 17 grudnia 

Z okazji 30. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego w Polsce, zapraszamy do zapoznania się z cennymi zbiorami archiwalnymi.

W Archiwum Ośrodka KARTA przechowywane są unikatowe materiały dotyczące stanu wojennego: od dnia jego wprowadzenia 13 grudnia 1981, poprzez czas trwania, aż po dzień ogłoszenia amnestii dla więźniów politycznych we wrześniu 1986.

Posiadamy wyodrębioną kolekcję dotyczącą stanu wojennego, która z czasem zostanie zdigitalizowana. Tymczasem zapraszamy do obejrzenia zeskanowanych kolekcji, w których znajdują się materiały z tego okresu: Internowania w latach 1981–1982, Koła Oporu Społecznego, Niezależne Zrzeszenie Studentów w podziemiu, Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, Konwersatorium “Doświadczenie i Przyszłość”. 

Kolekcje dostępne są na stronie Biblioteki Cyfrowej Ośrodka KARTA 

http://dlibra.karta.org.pl 

Sporą część zbiorów Archiwum Fotografii Ośrodka KARTA stanowią zdjęcia dotyczące stanu wojenego. Zapraszamy do obejrzenia galerii wybranych fotografii:

http://karta.org.pl/Archiwa_i_bazy_danych/Archiwum_Fotografii/49

Archiwalia z jednej strony dokumentują represje stosowane wobec działaczy „Solidarności” oraz członków innych organizacji (NZS, KOR, ROPCiO, SDP i in.), z drugiej zaś – kreślą obraz codziennej egzystencji społeczeństwa polskiego i  stanowią świadectwo czasu, który upływał pod znakiem godziny milicyjnej, kartek żywnościowych, „rozmowy kontrolowanej” czy cenzury korespondencji.

Zbiory archiwalne, pochodzące z okresu stanu wojennego, dostarczają interesujących przykładów próby przezwyciężania marazmu i apatii społecznej, nawet w tak trudnych warunkach, jak internowanie w obozie odosobnienia. Sposobem na przełamanie bierności było zakładanie nowych organizacji (np. Koła Oporu Społecznego), mobilizowanie społeczeństwa do wzajemnej pomocy i solidarności, niekiedy twórczość artystyczna opozycjonistów, a nawet satyra, która pojawiała się w wierszach, ulotkach, plakatach. Fenomenem na skalę światową było zjawisko istnienia poczty podziemnej, powstałej w obozach internowania, a następnie kontynuowanej na szeroką skalę przez podziemne struktury. Archiwum Ośrodka KARTA w swoich zasobach posiada bogaty zbiór materiałów z miejsc internowania: znaczki, koperty, pocztówki ze stemplami.

Warto zapoznać się przede wszystkim z kolekcją Internowania 1981–1982. Zawiera ona dokumenty dotyczące internowań działaczy opozycji antykomunistycznej. Ukazują one sytuację więźniów politycznych oraz zachowanie się funkcjonariuszy. Udostępniamy m.in. dokumentację brutalnej pacyfikacji internowanych w zakładzie karnym w Kwidzynie, do której doszło 14 sierpnia 1982 roku po proteście internowanych przeciwko decyzji o skróceniu czasu widzeń z rodzinami. Archiwalia pokazują również głodówkę protestacyjną więźniów w Białołęce, zorganizowaną na znak solidarności z więźniami oddziału IV. Na oddziale tym panowały najcięższe warunki, a był on przeznaczony dla członków władz i doradców „Solidarności”, m.in.: Bronisława Geremka, Jacka Kuronia, Karola Modzelewskiego, Janusza Onyszkiewicza, Jana Rulewskiego, Henryka Wujca. Niezwykle cenne są relacje, grypsy i listy więzienne internowanych. 

Interesującą częścią kolekcji jest bogata i oryginalna twórczość więzienna: plakaty, ulotki, wiersze, pieczątki, znaczki, pocztówki wykonane przez internowanych, informacje o spotkaniach kulturalnych organizowanych przez więźniów w obozach czy też oryginalne czasopismo internowanych w Załężu – „Nasza Krata”.

W Bibliotece Cyfrowej można również obejrzeć dokumenty organizacji opozycyjnych i ich reakcję na wprowadzenie stanu wojennego. W kolekcji Kół Oporu Społecznego  znajdziemy m.in. apele KOS do społeczeństwa zachęcające do tworzenia kół oporu społecznego, do wzajemnej pomocy i przekazywania wiadomości o represjach. W kolekcji Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich znajdziemy materiały ukazujące reakcję na delegalizację stowarzyszenia: apele o relegalizację, listy protestacyjne, informację o sytuacji uwięzionych lub pozbawionych pracy dziennikarzy. Zaś w kolekcji Niezależnego Zrzeszenia Studentów w podziemiu odnajdziemy echa delegalizacji organizacji po wprowadzeniu stanu wojennego, informacje o represjach, jakie dotknęły pracowników naukowych i studentów.

Ze względu na dużą ilość materiałów archiwalnych oraz zawartych w nich danych wrażliwych – nie wszystkie archiwalia zostały opublikowane w Internecie. Informacje o wszystkich kolekcjach, dostępnych w czytelni, zamieściliśmy na stronie Ośrodka KARTA w zakładce Archiwum Opozycji. Posiadamy m.in. kolekcję Prymasowskiego Komitetu Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom  – organizacji powstałej w grudniu 1981 roku po to, aby dokumentować akty bezprawia, zbierać relacje i informacje o aresztowanych, pozbawionych wolności, zwolnionych z pracy, a także nieść pomoc ich rodzinom.

Kolekcję tę, a także wiele innych, można obejrzeć w czytelni Archiwum Ośrodka KARTA – czynnej od poniedziałku do czwartku w godzinach 9:30–16:30.

Zapraszamy na strony Ośrodka KARTA:  

Biblioteka Cyfrowa

http://dlibra.karta.org.pl/dlibra 

Archiwum Opozycji: 

http://karta.org.pl/Archiwa_i_bazy_danych/Archiwum_Opozycji/50 

Archiwum Fotografii:

http://karta.org.pl/Archiwa_i_bazy_danych/Archiwum_Fotografii/49

Portal historyczny Ośrodka KARTA

http://www.xxwiek.pl/

(kz)

13 grudnia 1981 – 30 lat temu – Gen. Wojciech Jaruzelski ogłosił wprowadzenie stanu wojennego w Polsce. Kierownictwo „Solidarności” zostało w dużej mierze zaskoczone, społeczeństwo polskie – podporządkowane wojennym rozporządzeniom, w tym – godzinie milicyjnej. 

Na dwa dni przed ogłoszeniem stanu wojennego – 11 grudnia 1981 – w Gdańsku rozpoczęła posiedzenie Krajowa Komisja NSZZ „Solidarność”. Andrzej Gwiazda, działacz „Solidarności”, wspominał:  Komisja Krajowa skończyła się już w nocy [12 grudnia]. Byłem w komisji uchwał i wniosków. Ostatnia uchwała KK dotyczyła siatki płac w Związku. Ja trzy razy w czasie posiedzenia zgłaszałem zmianę porządku obrad, zrezygnowanie ze wszystkich punktów i przyjęcie jednego: zachowanie w stanie wojennym. Mój wniosek spadał w głosowaniu. „Słuchaj — mówili koledzy — nie należy im podpowiadać, co mają robić.” Jeszcze przed północą jednostki Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przy wsparciu wojska rozpoczęły działania. Po posiedzeniu Komisji Krajowej, zakończonym przed północą 12 grudnia, ujęto w Gdańsku większość członków Komisji Krajowej i doradców. W ramach akcji „Jodła” rozpoczęto aresztowania i internowania działaczy „Solidarności” i innych niezależnych organizacj. Jeszcze przed 0.00 – w ramach akcji „Azalia” – zablokowano połączenia telefoniczne w całej Polsce.

13 grudnia w Warszawie kilka minut po godzinie 0.00  funkcjonariusze ZOMO wdarli się do gmachu „Solidarności” Regionu Mazowsze  przy ulicy Mokotowskiej. Internowano działaczy „Solidarności” i dokonano rewizji. W ciągu dnia od rana pod budynkiem gromadził się tłum. Oddziały ZOMO interweniowały kilkakrotnie: Na Mokotowskiej silne oddziały ZOMO z pałkami, tarczami i z opuszczonymi przyłbicami ochronnymi wypierały raz po raz gromadzący się tam tłum. Ludzie chcieli wiedzieć, co się dzieje w siedzibie „Solidarności” Regionu Mazowsze. Zomowcy nie patyczkowali się; kiedy tyraliera, wypierając tłum, otaczała poszczególne grupki przechodniów, bito bez litości i nie zważając na wiek, płeć, kondycję. „Przecież oni są «naszpanowani»” — wołał starszy pan. „Gestapo! Gestapo! Gestapo!” — krzyczała młodzież.

O godzinie 1.00 w Belwederze zebrała się Rada Państwa z Henrykiem Jabłońskim na czele i zatwierdziła dekret o wprowadzeniu stanu wojennego, przygotowany przez wojskowych z powołanej właśnie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON). Podpisy złożyli wszyscy poza Ryszardem Reiffem ze stowarzyszenia PAX. Stan wojenny wprowadzono wbrew prawu, ponieważ dokonano tego  podczas trwania sesji Sejmu, co było niezgodne z Konstytucją. 

Wprowadzając stan wojenny internowano około 5 tysięcy działaczy związkowych i politycznych. Pierwszych internowanych przywożono do więzienia w Białołęce. Waldemar Kuczyński, publicysta, doradca i ekspert ekonomiczny „Solidarności”, wspominał: Zbliżając się do drzwi klatki schodowej, zauważyłem, że z dworu po schodach idzie dwóch mundurowych milicjantów i cywil. […] W chwili gdy mieliśmy się mijać, ów cywil poprosił mnie o dowód osobisty. […] Przeczytał nazwisko i spytał czy to jestem ja. Potwierdziłem. W tym momencie dwaj mundurowi energicznie chwycili mnie pod ramiona, ostrzegając, bym nie próbował się wyrwać. Zrozumiałem! Zrozumiałem wszystko w jednym mgnieniu! Te milicyjne ręce pod moimi pachami były jak olśnienie. […] Za tym, co jeszcze przed sekundą było teraźniejszością i wydawało się przyszłością, nie tylko moją, lecz całego kraju, zatrzasnęła się krata zamykająca powrót, a otwierająca rzeczywistość nacechowaną murami, drutami, kajdankami, strażnikami, ubowcami. Pęknięcie czasu i świadomość, że rozpoczęto likwidowanie „Solidarności” – dopiero na komendzie dowiedziałem się, że ten cel zamaskowano terminem „stan wojenny”.

Miliony Polaków dowiedziały się o wprowadzeniu stanu wojennego o godzinie 6.00, kiedy w Polskim Radiu nadawano komunikat gen. Wojciecha Jaruzelskiego: Obywatelki i obywatele! Wielki jest ciężar odpowiedzialności, jaka spada na mnie w tym dramatycznym momencie polskiej historii. Obowiązkiem moim jest wziąć tę odpowiedzialność –chodzi o przyszłość Polski, o którą moje pokolenie walczyło na wszystkich frontach wojny i której oddało najlepsze lata swego życia. Ogłaszam, że w dniu dzisiejszym ukonstytuowała się Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego. Rada Państwa, w zgodzie z postanowieniami Konstytucji, wprowadziła dziś o północy stan wojenny na obszarze całego kraju. 

W telewizji przemówienie gen. Jaruzelskiego po raz pierwszy nadano o godzinie 12.00. Komunikat był powtarzany przez cały dzień, jako jedyna tego dnia informacja w radiu i telewizji. Józefa Radzymińska notowała w dzienniku: Sądząc, że telewizory (kolorowy i zwykły) są zepsute ze względu na bezgłośne, gwałtowane migotanie, włączyłam radio i pierwsze słowa były... informacją o ogłoszeniu STANU WOJENNEGO. Może „wyjątkowego”? Odwołano wszelkie programy. Udało mi się złapać Radio Wolna Europa: potwierdzono stan wojenny w Polsce od północy dnia dzisiejszego, proklamowany przemówieniem gen. Jaruzelskiego o godzinie szóstej w radiu (program I, inne zawieszone). [...] Doczekałam więc nowego stanu wojennego, nowej okupacji, nowej konieczności Ausweissu, nowego znęcania się nad bezbronnymi ludźmi... 

W okolicach 9.00 pod Teatrem Dramatycznym zaczęli gromadzić się uczestnicy Kongresu Kultury Polskiej, który obradował tu od 11 grudnia. Na zamkniętych drzwiach wisiała kartka, na której widniała informacja, że Kongres Kultury Polskiej został rozwiązany. Za drzwiami stali funkcjonariusze. W obliczu zaistniałej sytuacji stanu wojennego, która ostatecznie zerwała dialog między społeczeństwem a władzą, wnosimy stanowczy i gorący protest przeciw pozbawieniu wolności naszych kolegów, czołowych przedstawicieli kultury polskiej. Jak nam dotąd wiadomo, znajdują się wśród nich: Halina Mikołajska, Klemens Szaniawski, Andrzej Kijowski, Andrzej Szczypiorski, Zbigniew Kubikowski, Jerzy Jedlicki, Roman Zimand, Jerzy Markuszewski. Nie istnieją żadne racje, które by usprawiedliwiały tego rodzaju akcję. Za podobnie bezzasadne uważamy aresztowanie czołowych działaczy „Solidarności”. Żądamy natychmiastowego zwolnienia wszystkich internowanych i publicznego przeproszenia ich za ten bezprzykładny w naszej historii fakt. – brzmiała rezolucja uchwalona przez uczestników Kongresu, zgromadzonych w kościele św. Anny. 

Była niedziela. Na warszawskiej Starówce przed katedrą św. Jana ludzie wręczali sobie ulotki nawołujące do strajków na znak solidarności z internowanymi. Spod Kościoła św. Stanisława Kostki na warszawskim Żoliborzu ludzie szli w procesji z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej. Na czele szedł ks. Jerzy Popiełuszko. Wieczorem o godzinie 19.30 w kościele jezuitów na warszawskiej Starówce kazanie wygłosił prymas ks. Józef Glemp. Apelował o spokój i powstrzymanie się od rozlewu krwi. 

13 grudnia na ulice wjechały czołgi. Zmarznięci żołnierze stali na rogach ulic i ogrzewali się przy koksownikach. Zakazano strajków i manifestacji, wprowadzono militaryzację zakładów pracy i godzinę milicyjną od 22.00 do 6.00. Korespondencję poddano cenzurze, a na wyjazdy poza miejsce zamieszkania wprowadzono przepustki. Wstrzymano wydawanie prasy, dozwolone były jedynie „Trybuna Ludu” i „Żołnierz Wolności” – propagandowe „papki”, którymi władze komunistyczne karmiły społeczeństwo polskie. Józefa Radzymińska notowała w dzienniku: Stan wojenny. Cóż to za termin? Kto z kim prowadzi wojnę?! Nastąpiła wojskowa okupacja własnego kraju! Czyli przemoc, mord, bratobójstwo. [...] Co za upadek! Jaka potworność! Milicja ma prawo używania broni palnej, czyli można strzelać do ludzi na ulicy, wkraczać do mieszkań, znęcać się nad „obywatelami”... — „do kary śmierci włącznie”. Poczta, telefon, telewizja, koleje, porty, energetyka, transport samochodowy — wszystko objęte przez wojsko, zmilitaryzowane, służba równoznaczna z rozkazem wojskowym. Dekret sprawia wrażenie pomyślanego na długi okres, na lata...

31 grudnia 1982 stan wojenny został zawieszony. 22 lipca 1983 Rada Państwa zniosła stan wojenny na terenie całej Polski. 11 września 1986 na mocy amnestii uwolniono ponad 200 więźniów politycznych. 

Zapraszamy do zapoznania się z materiałami dotyczącymi stanu wojennego w Polsce. Znajdują się wśród nich zarówno relacje tekstowe, jak i materiały ikonograficzne, m.in. relacje internowanych, manifestacje społeczeństwa przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego, akcje ulotkowe czy transparentowe. Wystarczy w wyszukiwarce wpisać tag: stan wojenny. 

(mk-z)